In 1996 is er een boekje gemaakt: 'WEGWIJS in de Evangelische Kerkengemeenschap Geldrop' (dat was op dat moment onze naam, in 1998 is die veranderd in Protestantse Gemeente te Geldrop).
Doel was het informeren van nieuwkomers. Maar ook andere gemeenteleden die al langer in Geldrop woonden konden er nuttig gebruik van maken. Het boekje bevatte ook een hoofdstuk 'Enkele grepen uit de historie', geschreven door ons (enkele jaren geleden overleden) gemeentelid Wim Bol. Hoewel dus gedateerd en ontbreken de ontwikkelingen van na 1996 nemen we het hier toch op.
(Er komt nog wel eens een aanvulling met de recente geschiedenis, hopen we :-)
De eerste eeuwen
De protestantse ('gereformeerde') kerk van Geldrop is gesticht in 1649, na de vrede van Munster. De protestanten kregen de beschikking over de dorpskerk, die op de plaats stond waar nu de St. Brigidakerk staat. Er werd een nieuwe preekstoel geplaatst waarop een prachtige statenbijbel kwam te liggen. Die bijbel heeft honderden jaren de kansel gesierd, tot een paar jaar geleden. Toen werd dat te riskant en waren we gedwongen het kostbare stuk in een kluis op te bergen. De periode tot 1795 werd gekenmerkt door de koele verhouding met de rooms katholieken, die ver in de meerderheid waren. De Geldropse protestantse gemeente bestond meestal uit niet meer dan tien tot twintig leden, maar wel met een eigen dominee! De laatste was Johannes Jacobus Slingsbie, dominee van Geldrop en Riel van 1763 tot zijn dood in 1793. In 1795 begon de Franse tijd en kregen de katholieken de kerk terug. De Geldropse protestanten verloren hun zelfstandigheid: ze vormden samen met Nuenen en Mierlo een nieuwe gemeente, die in 1824 een kerkje bouwde aan de Papenvoort in Nuenen.
De nieuwe tijd
Toen Hubertus Paulus Hoevenaar rond 1860 in het kasteel Geldrop kwam wonen als heer van Geldrop en Groot en Klein Braakhuizen begon de moderne tijd. Een tijd die werd gekenmerkt door de splitsing hervormd-gereformeerd (tweemaal) en de hereniging (ook tweemaal), enkele grenscorrecties en de bouw van vier kerken, gevolgd door de afbraak van twee ervan (een werd met de wijk Tivoli aan Eindhoven afgestaan). Maar heel duidelijk ook door de uitbreiding van het aantal protestanten met de opkomst van de industrie. Eerst was dat de textielindustrie, later onder meer Philips en DAF. De heer Hoevenaar werd kerkvoogd en in 1874 kwam er een eigen kerk tot stand. Tot 1964 heeft deze, bekend als 'het kerkje van de baron', aan de Hofstraat gestaan. In werkelijkheid was het gebouw gewoon van de Hervormde Gemeente, waarvan de leden - ieder naar vermogen - het geld bijeengebracht hadden. Wel is waar dat de heer Hoevenaar het meeste had ingebracht, maar zijn vermogen was dan ook het grootst. Er is ook steun van buiten gekomen. Prins Hendrik, de broer van koning Willem III, droeg niet minder dan 500 gulden bij. (De hele kerk kostte ongeveer 3500 gulden). Na de bouw van de kerk werd Geldrop financieel zelfstandig, hoewel het overigens tot de Hervormde Gemeente Nuenen c.a. bleef horen.
Splitsing en hereniging
In die tijd ontstond ook de eerste splitsing hervormd-gereformeerd. Omstreeks 1880 nam mevrouw A.M.C. Hoevenaar, geboren jonkvrouwe Holmberg de Beckfeld, actie om te komen tot een 'Vrije Gereformeerde Gemeente' van Geldrop. Dit genootschap beriep in 1884 dominee J. Meyer. Toen die in 1898 vertrok, hield het genootschap op te bestaan. De gereformeerden sloten zich weer aan bij de Hervormde Gemeente. Maar een doopkwestie verbrak de band en de gereformeerden gingen naar de Gereformeerde Kerk van Helmond, later naar die van Eindhoven.
In 1945 begon de Gereformeerde Kerk van Eindhoven kerkdiensten in de wijk Geldrop en in 1967 werd Geldrop (plus Heeze) een zelfstandige Gereformeerde Kerk, die sinds 1970 opereert in federatief verband met de Hervormde Gemeente Geldrop (plus Mierlo). De laatste Eindhovense predikant die de wijk Geldrop onder zich had was ds. A.T. Besselaar. Na het zelfstandig worden in 1967 werd ds. B.J. Aalbers de eerste predikant tot 1977, gevolgd door ds. G.H. Harms (1978-1990), ds. L. Thijs (1990-heden). De Hervormde Gemeente Geldrop c.a. is in 1947 zelfstandig geworden. De eerste predikant was ds. J.H. Wijntje. Hij stond hier tot 1962. Na hem kwamen ds. W.C. van Dam (1962-1970), ds. D. Bouman (1970-1973), ds. W. Roggeveen (1973-1988) en ds. N.K. Elkerbout (1988-heden). NB Zie de aanvullingen onderaan dit artikel.
Sinds 1970 opereren de twee kerken samen in federatief verband onder de naam 'Evangelische Kerkengemeenschap Geldrop'. Deze samenwerking is heel soepel tot stand gekomen. Een meerderheid van de leden van de kerk was daaraan toe. Voordat de federatie een feit was, waren er al gemeenschappelijke diensten en in de hervormde diensten zag je steeds vaker gereformeerde gezichten, in de gereformeerde diensten (in hetzelfde kerkgebouw) kwamen meer en meer hervormden.Voor de theologische verschillen is een acceptabele formulering opgesteld, waarin ze overigens niet zijn verdoezeld.De twee predikanten hebben sindsdien elk hun wijken ('kwartieren'): de ene de wijken ten westen van de Kleine Dommel, de andere die ten oosten ervan. De diaconieën zijn samengevoegd, er is een commissie voor Zending, Werelddiaconaat en Ontwikkelingssamenwerking. Ook zijn de twee mededelingenblaadjes samengevoegd tot
één onder de naam Tweeklank. Doop en bevestiging van ambtsdragers vinden plaats in de gemeenschappelijke diensten door de dienstdoende predikant. Alleen de financiën zijn nog tot 1989 gescheiden gebleven; we zullen daar straks nog op terugkomen. Bovendien blijven de twee kerken administratief functioneren, voor zover nodig voor de contacten met landelijke kerken.
Grenscorrecties
Het is al vermeld: gereformeerd Geldrop omvatte Geldrop plus Heeze, hervormd Geldrop omvatte Geldrop plus Heeze en Tivoli. Men kan dus zeggen dat de federatie rafelige grenzen had. Tivoli is een wijk op Geldrops grondgebied tegen Eindhoven aangebouwd. Toen in 1967 gereformeerd Geldrop zelfstandig werd, was Tivoli daar niet bij omdat de overheid bezig was de grenzen van de burgerlijke gemeenten te corrigeren, zodat Tivoli een deel van Eindhoven zou worden. Daarmee was een situatie ontstaan die hervormd-gereformeerde samenwerking voor die wijk in de weg stond. Daarom heeft Geldrop in 1974 hervormd Tivoli aan Eindhoven overgedragen. De federatie werd daardoor flink kleiner. In Heeze was het probleem net zo. Hervormd Heeze is een zelfstandige kerk, maar gereformeerd Heeze hoorde na 1967 bij Geldrop. Toen ook daar een hervormd-gereformeerde toenadering ontstond, is ook gereformeerd Geldrop overgegaan naar Heeze. De federatie werd daardoor weer een beetje kleiner.Op het ogenblik dat we dit schrijven (1996) is in Mierlo de grens nog niet gelijk: Mierlo hoort gedeeltelijk bij Geldrop en gedeeltelijk bij Helmond, maar de gereformeerde en hervormde grenzen vallen nog niet samen.
Kerkbouw en -afbraak; financieel samengaan
We zagen al dat in 1874 een kerk(je) aan de Hofstraat gebouwd is, dat voor Geldrop goed voldeed. Maar in Tivoli werd in de jaren '30 op Geldrops grondgebied tegen de grens met Eindhoven een wijk gebouwd. Daar woonden nogal wat protestanten en er ontstond behoefte aan een eigen kerk. Rond 1950 zag de kerkvoogdij kans een houten gebouwtje (uit Zwitserland?) te verwerven dat goed paste bij de nieuwe houten woningen van het 'Oostenrijkse Dorp'. In 1974 is dat gebouw met de hele wijk naar Eindhoven overgegaan. Het staat er nog steeds - het is in gebruik bij een ander kerkgenootschap.
Intussen werd duidelijk dat de kerk aan de Hofstraat zou moeten wijken voor de modernisering van het centrum van Geldrop. Tegelijkertijd nam het aantal protestanten zo toe dat de ruimte te klein werd, zowel voor de gereformeerde als voor de hervormde kerkdiensten. Daarom werd er een nieuwe kerk gebouwd: de Goede Herderkerk, met 250 zitplaatsen (de oude kerk 84) en diverse nevenruimten. Er waren twee consistories, een voor de hervormde en een voor de gereformeerde kerkenraad. Er was voor gezorgd dat de muur niet-dragend was, zodat die te zijner tijd gewoon weggehaald zou kunnen worden. In maart 1964 is de Goede Herderkerk in gebruik genomen en in augustus werd de oude kerk aan de Hofstraat afgebroken.
De uitbreiding van Geldrop ging intussen door. Duizenden woningen in de Coevering en nog grotere plannen voor het gebied tussen Geldrop en Eindhoven maakten dat er nog een kerk nodig werd, meer naar het zuiden van het dorp. Dat is 't Kruispunt geworden, een multifunctioneel gebouw, dat na de ingebruikneming in 1973 een nuttige functie vervult voor het hele dorp. Ook buiten de kerk.
De groeiverwachtingen bleken in de tweede helft van de jaren '80 overschat te zijn. Toen de industrie vrijwel ophield te expanderen, werd de federatie langzaam kleiner, voornamelijk door natuurlijk verloop. Het kerkbezoek nam navenant af; er was op zondagmorgen nog maar een kerkdienst nodig om allen een plaats te geven. Parallel daarmee ging het financieel slechter. Het werd duidelijk dat een van de twee kerkgebouwen zou moeten worden verkocht . Afgezien van de vraag met welk van de gebouwen we het beste verder zouden kunnen gaan, zou verkoop een scheve verhouding binnen de federatie veroorzaken, want de Goede Herderkerk was eigendom van de Hervormde Gemeente en 't Kruispunt van de Gereformeerde Kerk. Alleen het samenvoegen van de financiële administraties was geen oplossing omdat het niet mogelijk bleek voor het ontstane beheersorgaan 'rechtspersoonlijkheid' te verkrijgen. Dat wil zeggen dat dat orgaan geen eigenaar van onroerend goed kon worden. Daarom is, tegelijkertijd met het samenvoegen van de administraties, een hervormd/gereformeerde stichting opgericht, waaraan in 1989 de kerkgebouwen, de begraafplaats en de pastorie zijn overgedragen.In 1992 is, na een vol jaar van discussie, door de kerkenraad besloten de Goede Herderkerk af te stoten In 1994 is het gebouw verkocht en in 1995 afgebroken. 't Kruispunt is daarna grondig gerenoveerd, waarmee een punt bereikt is van waaruit de federatie zich in een zekere rust verder kan ontwikkelen.Die ontwikkeling zal voor een goed deel bepaald worden door wat er landelijk gaat gebeuren met 'Samen Op Weg', de hervormd-gereformeerd-lutherse samenwerking.
Wim Bol
Aanvullingen
Hier toch alvast een eerste aanvulling op bovenstaand verhaal. Ds. L. Thijs is in 2002 vertrokken naar Deventer en in 2003 kwam ds. J.H. Kip vanuit Oostkapelle naar Geldrop.Ds. N.K. Elkerbout is in 2007 met emeritaat gegaan. Hij is in 2015 overleden. Op dit moment hebben we dus nog één predikant: ds. J.H. Kip. In 2004 is de Protestantse Kerk in Nederland tot stand gekomen. Het vergde nog de nodige procedures om ook plaatselijk onze bestaande federatie hervormd / gereformeerd om te zetten in een fusie. Op 8 november 2006 was het zover: we konden bij de notaris de handtekeningen zetten onder de fusieakte.